یادگیری یک مهارت است و بنابراین می‌توان آن را بهبود داد. همه می‌توانند حافظه و قدرت یادگیری خود را افزایش بدهند. راهش این است که سبک یادگیری و روش‌هایی که به درد شما می‌خورند را تشخیص دهید. هرچه بیشتر از مغزتان کار بکشید بهتر عمل خواهد کرد.
یادگرفتن چیزهای تازه نیازمند تعهد، انضباط شخصی و همچنین تمرین هوشیاری است. موفقیت شما در گرو تصورتان از یادگیری و انگیزه‌تان برای مطالعه است. باید بخواهید که مسئله را هرچقدر هم که دشوار باشد حل کنید. اگر انگیزه‌ی مطالعه وجود نداشته باشد هیچ یک از روش‌ها یا فنون یادگیری به شما کمک نخواهد کرد. موانع یادگیری معمولا به برخورد و تصور فرد از خود به عنوان یک یادگیرنده و تصور او از یادگیری بستگی دارد. در این مقاله خواهیم آموخت که چطور می‌توانیم مهارت‌های یادگیری خود را افزایش دهیم؟
اگر خواندن این مقاله وقت زیادی از شما می‌گیرد می‌توانید برای آشنایی با خلاصه‌ای از آن، ویدیوی زیر را ببینید.
باید برای خودتان روشن کنید که چرا مطالعه ارزش دارد و هدف شما از آن چیست. یادگیری نتیجه‌ی مستقیم تلاش‌های خودِ شماست.
چیزهایی را که می خواهید یاد بگیرید به آموخته‌های قبلی‌تان ربط بدهید
پردازش اطلاعات و یادگیری دو بال یک کبوترند. اطلاعات جدید در صورتی که به دلیلی برای شما اهمیت داشته باشد در ذهن‌تان خواهد ماند. هرچه بین اطلاعات جدید و بخش بیشتری از دانش قبلی‌تان ارتباط برقرار کنید یادگیری ساده‌تر خواهد شد.
شما می‌توانید مهارت‌های یادگیری خود را از طریق تفکر فعال و انتقادی، سوال پرسیدن درباره‌ی فرضیات و استفاده‌ی عملی از دانش توسعه بدهید. روش سازماندهی اطلاعات جدید در یادگیری اهمیت زیادی دارد.
نکاتی برای یادگیری
۱.یادداشت‌برداری کنید
هدف از یادداشت‌برداری توضیح دادن مطلب در حال یادگیری و پشتیبانی از حافظه و فرآیند یادگیری است. یادداشت‌برداری به شما کمک می‌کند که بتوانید مطلب مورد مطالعه را مرور کنید. تهیه‌ی یادداشت‌های مرتبط در کلاس درس یا از روی کتاب، موقع مرور مطلب در زمان امتحان کمک ارزشمندی خواهد بود.
- از حرف‌های استاد یا سخنران هم یادداشت بردارید و به مطالب روی تخته اکتفا نکنید. فقط چیزهای مهم را بنویسید. برای اینکه نشان بدهید نکته‌ای اهمیت زیادی دارد کنارش یک علامت تعجب (!) و کنار نکته‌ای که متوجه نشده‌اید یک علامت سوال (؟) بگذارید.
- اگر چیزی را متوجه نشده‌اید از سخنران بپرسید. احتمالا تنها کسی نیستید که به توضیح دوباره‌ی مطلب نیاز دارید.
- بلافاصله بعد از کلاس اطلاعاتی را که دریافت کرده‌اید سازماندهی کنید. قبل از کنار گذاشتن یادداشت‌ها به مطالبی که از قبل درباره‌ی موضوع مورد بحث می‌دانستید فکر کنید. اگر چیزی را متوجه نشدید در یادداشت‌هایتان تا جایی که می‌توانید عقب بروید تا بالاخره نکته‌ی مورد نظر را بفهمید.
- از این تکنیک‌ها می‌توانید موقع یادگیری از روی کتاب هم استفاده کنید. روش‌هایی برای یادداشت‌برداری یا پر کردن شکاف موجود بین یادداشت‌ها وجود دارد که عبارتند از:
خلاصه‌سازی
خلاصه‌سازی یا علامت‌گذاری موضوع اصلی به زبان خودتان به شما کمک می‌کند تا اطلاعات را در ذهن‌تان سازماندهی کنید.
- بدون نگاه کردن به یادداشت‌ها یا کتاب‌تان متنی بنویسید که حتی الامکان کوتاه باشد و تصور کنید که آن را برای کسی می‌نویسید که با موضوع آشنا نیست. استفاده از یک نقشه‌ی مفهومی (concept map) هم می‌تواند مفید واقع بشود.
- تجربه‌ها و نظریات شخصی خود را درباره موضوع در نظر بگیرید و یادداشت کنید.
نقشه‌ی مفهومی:
- نقشه‌ی مفهومی با نشان دادن روابط میان چیزها به شما کمک می‌کند که اطلاعات خود را سازماندهی کنید. هدف نقشه‌ی مفهومی این است که همه‌ی آموخته‌هایتان را از طریق منظم کردن ایده‌های اصلی در یک زمینه کنار هم جمع کنید.
حتما بخوانید: چطور هر چیزی را یاد بگیریم و از یادگیری آن لذت ببریم؟
۲. همراه با دیگران مطالعه کنید
با بقیه‌ی دانشجویان درباره‌ی موضوع درس صحبت کنید. از دیدگاه یادگیری، مرور سؤالات و ایده‌ها با دیگران هم لذت‌بخش است و هم مفید. مثلا می‌توانید یکی از تمرین‌های زیر را انجام بدهید:
- درباره‌ی موضوع سؤالاتی تهیه کنید و از بقیه بخواهید به آنها پاسخ بدهند. تک تک افراد گروه می‌توانند سؤال طرح کنند و از بقیه بپرسند.
- متنی را که به عنوان تکلیف به شما داده شده با همدرس خود مطالعه کنید. بعد از اینکه یک‌بار متن را خواندید کتاب و دفتر را کنار بگذارید و یکی از شما خلاصه‌ای از آنچه را که فهمیده به زبان خودش بگوید و دیگری نکات جا افتاده را گوشزد کند. این کار را تکرار و هر بار جای خلاصه‌کننده و کامل کننده را عوض کنید.
- چیزی را که خوانده‌اید به کسی که هیچ شناختی از موضوع ندارد آموزش بدهید. یاد دادن به دیگران نه تنها کمک می‌کند متوجه شوید که چقدر یاد گرفته‌اید بلکه محدودیت‌ها و اشکالات‌تان را به هم به شما نشان خواهد داد.
۳.دفترچه یادداشتی برای مطالعات خود داشته باشید
هدف از داشتن دفترچه یادداشتِ مطالعاتی، سازماندهی افکار و مشاهده‌ی پیشرفت خودتان است. این دفترچه فرآیند یادگیری شما را عمق و غنا می‌بخشد و به عنوان ابزاری برای ارزیابی یادگیری شما عمل خواهد کرد.
- از این دفترچه برای نوشتن دیدگاه‌ها، مشاهدات و سؤالات خود و همچنین چیزهایی که باید بفهمید یا مشکلاتی که باید حل کنید استفاده کنید. به طور منظم در این دفترچه بنویسید. این دفتر به طور خاص در سمینارها و ارائه‌ی پروژه‌هایی کاربرد دارد که لازم است اطلاعاتی را که خودتان جمع‌آوری کرده‌اید سازماندهی کنید.
۴. با کتاب‌ها و سایر منابع مطالعاتی آشنا شوید
به کار بردن روش مطالعه‌ی مختص خودتان می‌تواند به شما کمک کند که از کتاب‌ها یا سایر منابع مطالعاتی بیشترین بهره را ببرید.
- متن را مرور کنید: به قسمت مقدمه و فهرست، عناوین و خلاصه‌ی مطالب نگاه کنید. خواندن فهرست مطالب و عنوان ها به شما کمک می‌کند محدوده‌ی مطالبی را که باید بیاموزید درک کنید. قسمت خلاصه‌ی مطالب دیدگاه مختصری درباره‌ی مطالب کتاب به شما می‌دهد.
- کتاب یا جزوه را ورق بزنید و سؤالاتی را که ناگهان به ذهن‌تان می‌رسد یادداشت کنید. با این کار خواهید فهمید که درک شما از متن چگونه است.
- بعد کتاب را به کندی و کامل بخوانید. نمودارها و شکل‌ها را مطالعه کنید. نکات کلیدی و اصلی را مشخص کنید. اینها به شما کمک خواهند کرد که متن را مرور و خلاصه کنید.
- به این فکر کنید که چطور می‌توانید اطلاعاتی را که از کتاب یا جزوه و غیره آموخته‌اید در عمل پیاده کنید.
- یادداشت بردارید: آنچه را که خوانده‌اید، مثلا به صورت یک انشا، مرتب کنید یا ایده‌های اصلی را بنویسید یا یک نقشه‌ی مفهومی تهیه کنید که ارتباط میان مفاهیم مختلف آموخته‌هایتان را نشان بدهد.
- روی محتوای اصلی متن مجددا تمرکز کنید. بعد از خواندن یک قسمت یا یک فصل، کتاب را ببندید و سعی کنید چیزی را که خوانده‌اید به یاد بیاورید. برای به خاطر آوردن کلمات از سرنام‌ها استفاده کنید. مثلا قنز سانب= قرمز، نارنجي، زرد، سبز، آبي، نيلي و بنفش (رنگهای رنگین‌کمان).
- با تکرار قدم قبلی یادداشت‌هایتان را تکمیل کنید.
- اگر امکان دارد درباره‌ی موضوع کتاب با شخص دیگری صحبت کنید.
می‌توانید مطالب کتاب یا جزوه را به این ترتیب بیاموزید:
- متن کتاب را به پنج قسمت اصلی تقسیم کنید و برای هر قسمت عنوانی بگذارید.
- هر قسمت را دوباره به پنج بخش اصلی تقسیم و برای هر کدام یک کلمه‌ی کلیدی انتخاب کنید.
- به همین ترتیب هر بخش را به پنج بخش کوچکتر تقسیم کنید. این کار را آنقدر انجام بدهید تا به سطح جزئیات برسید.
۵. با استفاده از تکنیک‌های حافظه، حافظه‌تان را بهبود بدهید
تکنیک‌های حافظه‌ی متنوعی وجود دارند که یادآوری و خواندن را آسان‌تر می‌کنند.
- سعی کنید چیزهایی را که باید به یاد بیاورید با چیزهای آشنا مثل ساختمان‌ها یا مسیرهای خاص مرتبط کنید. مثلا، «گلوکز تو قفسه‌ی کتاب‌ها، انسولین لب پنجره، آدرنالین تو کابینت» و الی آخر.
- سرنام بسازید و از آنها استفاده کنید. مثلا ساتنا (سامانه تسویه ناخالص آنی)
- یادآوری رشته‌ای از اعداد ساده‌تر خواهد شد اگر آن را به چند رشته کوتاه‌تر با معنای خاص تقسیم کنید. مثلا رشته‌ی ۲۳۴۸۵۵۰۷ را در نظر بگیرید: «۲۳شماره‌ی شناسنامه‌ی خودم، ۴۸پلاک خانه، ۵۵ سن پدرم، ۰۷ماه تولد مادرم». ضمنا می‌توانید شماره‌ها را روی آهنگ یک ترانه آشنا بگذارید.
- چیزهایی را که باید به یاد بیاورید بلند بلند برای خودتان تکرار کنید. این کار باعث تقویت حافظه‌ی شما خواهد شد.
۶. سبک یادگیری خود را شناسایی کنید
یکی از تجربیات خوب و لذت‌بخش خود را که در آن به خوبی درس پس داده‌اید در نظر بگیرید. ببینید آن زمان چطور کار کرده‌اید. از چه روشی استفاده کرده‌اید که به این نتیجه‌ی موفق دست پیدا کرده‌اید. موارد زیر را هم در نظر بگیرید:
- کجا بودید؟ هوا گرم بود یا سرد؟ روشن بود یا تاریک؟ موسیقی گوش می‌دادید؟ چه نوع موسیقی‌ای؟ صداهای دیگری هم در محیط بود؟
- چه زمانی از روز مشغول مطالعه بودید؟ صبح؟ بعد از ظهر؟ یا شب؟
- موقع مطالعه راه می‌رفتید یا نشسته بودید؟ آیا مشغول خوردن یا آشامیدن بودید؟ اگر بله چه چیزی؟ زنگ تفریح هم داشتید؟ چه مدت یک بار؟ زنگ تفریح‌تان چقدر بود؟ در طول زنگ تفریح چه می‌کردید؟
- تنها مطالعه می‌کردید یا همراه فرد یا گروهی دیگر؟ با چه کسی کار می‌کردید؟ آیا کسی به شما مشورت یا راهنمایی داده بود؟ چه نوع مشورت یا توصیه‌ای به شما شد؟ آیا این توصیه به شما کمکی هم کرد؟ چه کمکی؟
- ذهن‌تان در چه وضعی بود؟ قبل، بعد و در طول جلسه به چه چیزی فکر می‌کردید؟ هیجان زده بودید؟ چه چیزی باعث انگیزه‌تان بود؟
حتما بخوانید: چطور هر چیزی را یاد بگیریم و از یادگیری آن لذت ببریم؟
مراقب مغزتان باشید
- به اندازه‌ی کافی بخوابید.
خواب خوب شبانه پشتیبان عملکردهای مغز و حافظه‌ی شماست. چیزهایی که یاد گرفته‌اید بدون خواب کافی در ذهن‌تان نمی‌مانند. خواب ناکافی تمرکز شما را تضعیف می کند و بیقراری‌تان را افزایش می‌دهد.
شب قبل از امتحان به جای مرور نهایی مطالب سعی کنید خواب خوبی داشته باشید. به علاوه، به یادداشته باشید مدت زمانی که مغز شما می‌تواند بدون استراحت درست عمل کند محدود است.
- از مغزتان محافظت کنید.
سبک زندگیِ سالم پشتیبان مغز شماست. ضربات فیزیکی به سر، سیگارکشیدن، الکل، مواد مخدر و دارو می‌توانند به مغز آسیب بزنند.
- مغزتان را تغذیه کنید.
به قدر کافی بخورید و بیاشامید اما زیاده‌روی نکنید. خوردن چند وعده‌ی غذایی کوچک در طول روز باعث می‌شود سطح قند خون شما یکنواخت باقی بماند که برای درس‌خواندن مفید است.
برای اینکه خوب تمرکز کنید و یاد بگیرید بدن شما باید آب کافی داشته باشد. پس نوشیدن آب را فراموش نکنید.
«چربی‌های خوب» را در رژیم غذایی‌تان لحاظ کنید. این چربی‌ها رگ‌های کوچک مغز را سالم نگه می‌دارند. اسیدهای چرب غیراشباع سالم تمرکز، حافظه و توانایی یادگیری چیزهای جدید را افزایش می‌دهند. این اسیدها غشای مغز را مرطوب نگه می‌دارند و باعث بهینه شدن عملکرد مغز شما می‌شوند. در مقابل، اگر رژیم غذایی به اندازه‌ی کافی چربی نداشته باشد عملکرد مغز ممکن است تضعیف شود. چربی‌هایی که شامل اسیدهای چرب غیراشباع هستند ساختاری نرم یا مایع دارند.
- با ورزش از مغزتان حمایت کنید.
ورزش روی یادگیری تأثیر مثبت دارد. ورزش تمرکز را بهبود می‌دهد، تأثیر آرامش‌بخش دارد و استرس را کاهش می‌دهد. بنابراین هر روز کمی ورزش کنید!
از طرف دیگر، جریان خون ضعیف در مغز، حافظه و تمرکز را تضعیف می کند و خستگی را افزایش می‌دهد.
