نیازهای انسان از دیدگاه آبراهام مازلو | تئوری شکوفایی
سلسله مراتب نیازهای مازلو یک نظریه انگیزشی در روانشناسی است که شامل یک مدل پنج لایه‌ای از نیازهای انسان است، که اغلب به عنوان سطوح سلسله مراتبی درون هرم به تصویر کشیده می‌شود. از پایین سلسله مراتب نیازها به بالا عبارتند از: نیازهای فیزیولوژیکی (غذا و پوشاک)، نیازهای امنیتی (آرامش)، نیازهای اجتماعی (علاقه و دوستی)، عزت نفس (احساس افتخار و موفقیت) و خودشکوفایی.
در این مقاله با ما همراه باشید تا با نیازهای انسان از دیدگاه روانشناس به نام، آبراهام مازلو و خودشکوفایی و همچنین ویژگی افرادی که به خودشکوفایی رسیده‌اند آشنا شوید:
نگاهی بر زندگینامه آبراهام مزلو
آبراهام مزلو در اول آوریل ۱۹۰۸ در بروکلین نیویورک به دنیا آمد. او اولین فرزند از هفت فرزند خانواده‌اش بود. آبراهام مازلو بعدها دوران کودکی خود را غمگین و تنها توصیف کرد. او بیشتر اوقات کودکی‌اش را در کتابخانه صرف مطالعه کتاب می‌گذراند .
مازلو در کالج شهر نیویورک ( CCNY ) به تحصیل حقوق پرداخت. بعد از علاقه‌ای که به رشته روانشناسی پیدا کرد به دانشگاه ویسکانسین رفت. مازلو در رشته روانشناسی هر سه مدرک خود را (لیسانس، فوق لیسانس و دکترای) را از دانشگاه ویسکانسین دریافت کرد.
در طول دهه 1950، مازلو یکی از بنیانگذاران و نیروهای محرک مکتب فکری معروف به روانشناسی انسان‌گرا بود. نظریه‌های وی از جمله سلسله مراتب نیازها و خودشکوفایی به موضوعات اساسی در جنبش انسان گرایی تبدیل شدند.
مازلو در زمینه روانشناسی سهم مهمی داشت. امروزه از وی به عنوان یکی از تاثیرگذارترین روانشناسان قرن 20 یاد می‌شود.
تعریفی از هرم مازلو (سلسله مراتب نیازهای انسان)
هرم سلسله مراتب مازلو نظریه روانشناسی آبراهام مازلو است که در مورد نیازهای انسان می‌باشد. به اعتقاد آبراهام مازلو نیازهای انسان از یک سلسله مراتب برخوردار است که رفتار انسان را در شرایط به خصوص تحت تاثیر قرار می‌دهد و همچنین سلسله مراتب نیازهای مازلو مجموعه‌ای از الزامات انسانی است که برای دستیابی به توسعه و تحقق کامل فردی مهم است.
سلسله مراتب به صورت هرمی نمودار می‌شود که از پایین با نیازهای اساسی شروع می‌شود و باید یک فرد در مرحله رفع نیازهای اساسی ارضا شود تا بتواند در جهت رفع نیازهای ثانویه گام بردارد. این موضوع قابل درک است که فردی که برای رفع نیازهای خود مجبور به مبارزه است، به اندازه شخصی که از برآورده شدن نیازهای اولیه انسانی خود نسبتاً مطمئن است به خودشکوفایی نمی‌رسد.
در نظریه آبراهام مازلو، نیازهای انسان در 5 طبقه قرار میگیرند که شامل موارد زیر است:
- نیازهای فیزیولوژیکی (آب، غذا و مسکن)
- نیازهای امنیتی (آرامش)
- نیازهای اجتماعی (علاقه و تعلق خاطر)
- عزت نفس (احساس افتخار و موفقیت)
- خودشکوفایی (دستیابی به نهایت پتانسیل فردی)
دسته بندی نیازهای انسان از دیدگاه مازلو (هرم مازلو):
نیازهای پایین هرم مازلو باید قبل از اینکه افراد نیازهای بالاتر را برآورده کنند، برآورده شوند.
هر شخصی توانایی و اشتیاق این را دارد که سلسله مراتب را به سمت سطح خودشکوفایی خود بالا ببرد. متأسفانه این پیشرفت اغلب به دلیل عدم تأمین نیازهای سطح پایین مختل می‌شود. تجارب ناخوشایند زندگی، از جمله طلاق و از دست دادن شغل، ممکن است باعث شود که یک فرد بین سطوح هرم نیازهای مازلو در نوسان باشد.
بنابراین همه از طریق هرم نیازهای مازلو به صورت یک جهته حرکت نخواهند کرد، بلکه ممکن است بین انواع مختلف نیازها به جلو و عقب بروند.
مازلو اظهار داشت كه افراد برای دستیابی به نیازهای خاص انگیزه دارند و برخی از نیازها بر دیگران برتری دارند.
اساسی‌ترین و اولین نیاز ما نیازهای فیزیکی (جسمانی) است و این اولین چیزی است که رفتار ما را برمی‌انگیزد. با رسیدن به آن سطح، سطح بعدی در مرحله‌ی بالاتری است که ما را بر می انگیزد. سلسله مراتب اصلی نیازهای پنج مرحله‌ای شامل موارد زیر است:
1. نیازهای فیزیولوژیکی
اینها نیازهای بیولوژیکی برای بقای انسان است، به عنوان مثال: هوا، غذا، نوشیدنی، سرپناه، لباس، گرما، رابطه جنسی، خواب.
اگر این نیازها برآورده نشوند، بدن انسان نمی‌تواند عملکرد بهینه داشته باشد. مازلو مهمترین نیازهای خود را نیازهای فیزیولوژیکی در نظر گرفت زیرا تمام نیازهای دیگر تا رسیدن به این نیازها ثانویه قلمداد می‌شوند.
2. نیازهای امنیتی
هنگامی که نیازهای فیزیولوژیکی فرد برآورده می‌شوند، نیازهای امنیتی (ایمنی و آرامش) برجسته می‌شوند. افراد می‌خواهند نظم و کنترل را در زندگی خود تجربه کنند. این نیازها را خانواده و جامعه می‌توانند برآورده کنند.
به عنوان مثال: امنیت عاطفی، امنیت مالی (اشتغال، رفاه اجتماعی)، قانون و نظم، رهایی از ترس، ثبات اجتماعی، سلامتی و رفاه (ایمنی در برابر حوادث و آسیب‌ها).
3.نیازهای مربوط به عشق و تعلق
پس از برآورده شدن نیازهای فیزیولوژیکی و ایمنی، سطح سوم نیازهای انسانی اجتماعی است و احساس تعلق را در بر می‌گیرد. نیاز به روابط بین فردی باعث ایجاد انگیزه در فرد می‌شود.
به عنوان مثال می‌توان به دوستی، صمیمیت، اعتماد و پذیرش، عاطفه و عشق، وابستگی، عضویت در یک گروه (خانواده، دوستان، کار) اشاره کرد.
4.نیاز به احترام
سطح چهارمی در هرم مازلو است که مازلو به دو دسته طبقه‌بندی کرده است: (1) احترام به خود ( شان، موفقیت و استقلال ) و (2) تمایل به دیده شدن و احترام از دیگران (به عنوان مثال: موقعیت، پرستیژ).
مازلو نشان داد که نیاز به احترام یا اعتبار مهمترین مساله برای کودکان و نوجوانان است و عزت‌نفس و منزلت حقیقی را نزد خود دارد.
5. نیاز به خودشکوفایی
خودشکوفایی بالاترین سطح در هرم مازلو است و به تحقق توانایی‌های بالقوه، خودشکوفایی فرد، رشد شخصی و اوج تجارب او اشاره دارد. مازلو این سطح را به عنوان تمایل به انجام هر کاری که فرد می‌تواند برای رسیدن به بیشترین حد ممکن انجام دهد توصیف کرد.
افراد ممکن است این نیاز را به طور خاص درک یا بر روی آن تمرکز کنند. به عنوان مثال، ممکن است یک فرد تمایل زیادی به تبدیل شدن به یک پدر و مادر ایده آل داشته باشد. در فرد دیگری، این تمایل ممکن است از نظر اقتصادی، آکادمیک یا ورزشی ابراز شود. در افراد دیگری می‌تواند این خلاقیت در نقاشی‌ها، تصاویر یا اختراعات بیان شود.
مازلو طی چندین دهه به اصلاح نظریه خود بر اساس مفهوم سلسله مراتب نیازها ادامه داد. مازلو خاطر نشان كرد كه ممكن است بر اساس شرايط خارجی يا تفاوت‌های فردی، نيازها مختلف باشند. به عنوان مثال، او یادآور می‌شود که برای برخی از افراد، نیاز به عزت نفس بیش از نیاز به دوست داشته شدن مهم است.
مازلو همچنین اشاره كرد كه بیشتر رفتارها چند انگیزشی هستند و خاطرنشان كرد: “هر رفتاری معمولاً به وسیله چندین یا همه نیازهای اساسی تعیین می‌شود نه فقط توسط یكی از آنها”.
گسترش نیازهای سلسله مراتبی:
توجه به این نکته مهم است که مدل پنج مرحله‌ای مازلو گسترش یافته است و شامل نیازهای شناختی و زیبایی شناختی مازلو و نیازهای متعالی است.
تغییرات در مدل پنج مرحله‌ای اصلی برجسته شده و شامل یک مدل هفت مرحله‌ای و یک مدل هشت مرحله‌ای است که هر دو در دهه 1960 و 1970 توسعه یافتند.
- نیازهای بیولوژیکی و فیزیولوژیکی: هوا، غذا، نوشیدنی، سرپناه، گرما، رابطه جنسی، خواب و غیره
- نیازهای ایمنی: محافظت در برابر عناصر، امنیت، نظم، قانون، ثبات، رهایی از ترس.
- نیاز به عشق و تعلق: دوستی، صمیمیت، اعتماد و پذیرش، دریافت و عاطفه و عشق، وابستگی، عضویت در یک گروه (خانواده، دوستان، کار).
- نیاز به احترام: که مازلو به دو دسته طبقه بندی می‌کند: (۱) عزت برای خود (موفقیت، تسلط بر زندگی، استقلال) و (۲) تمایل به شهرت یا احترام از دیگران (به عنوان مثال: منزلت، اعتبار).
- نیازهای شناختی: دانش و درک، کنجکاوی، اکتشاف، نیاز به معنا.
- نیازهای زیبایی شناسی: شکرگذاری و جستجوی زیبایی، تعادل، فرم و غیره.
- نیاز به خودشکوفایی: تحقق پتانسیل شخصی، تحقق خود، جستجوی رشد شخصی و کسب تجارب. آرزوی “تبدیل شدن به هر آنچه که فرد قادر به تبدیل شدن به آن است”.
- نیازهای متعالی: (به عنوان مثال: تجارب عرفانی و تجارب خاص با طبیعت، تجارب زیبایی شناختی، خدمت به دیگران، علم، ایمان دینی و غیره).
الگوی انگیزشی مازلو ( خودشکوفایی )
مازلو (1943) به جای تمرکز بر آسیب شناسی روانی، شرحی مثبت‌تر از رفتار انسانی تهیه کرد که بر آنچه درست پیش می‌رود تمرکز دارد. او به توانایی‌های انسانی و اینکه ما چگونه این پتانسیل را تحقق دهیم علاقه مند بود.
آبراهام مازلو روانشناس اظهار داشت كه انگیزه انسانی مبتنی بر افرادی است كه بدنبال تحقق و تغییر از طریق رشد شخصی هستند. افراد خودشکوفا کسانی هستند که به همه آنچه که قادر به انجامش هستند تحقق می‌بخشند و انجامش می‌دهند.
رشد خودشکوفایی به نیاز به رشد و کشف شخصی اشاره دارد که در طول زندگی فرد وجود دارد. از نظر مازلو، یک فرد خودشکوفا همیشه در حال “رشد کردن” است و هرگز از این نظر ثابت نمی‌ماند. در خود شکوفایی ، شخص معنایی برای زندگی پیدا می‌کند که برای او مهم است.
مازلو معتقد بود که می‌توان خودشکوفایی را از طریق مفهوم تجربیات انسان سنجید. این اتفاق زمانی می‌افتد که فرد جهان را کاملاً به خاطر آنچه که هست تجربه کند و احساس سرخوشی، لذت و شگفتی داشته باشد. توجه به این نکته مهم است که تحقق بخشیدن خودشکوفایی یک روند مستمر برای تبدیل شدن به یک حالت کامل است که می‌توان به یک “همیشه خوشحال” دست یافت.
مازلو توضیحات ذیل را در مورد خود شکوفایی ارائه می‌دهد:
“خودشکوفایی به میل فرد برای تحقق خود، یعنی گرایش به واقعی شدن آنچه که در او بالقوه است اشاره دارد”
شکل خاصی که این نیازها به خود میگیرند البته از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت خواهد بود. در یک فرد ممکن است به شکل آرزوی مادر ایده آل بودن، در شخص دیگر به صورت پیروزی‌های ورزشی تحقق یابد و در شخص دیگر ممکن است در نقاشی یا اختراعات بیان شود.
۱۳ ویژگی شاخص افراد خودشکوفا از نگاه مزلو :
اگرچه از نظر تئوری همه ما قادر به خود شکوفایی هستیم، اما بیشتر ما این کار را نمی کنیم، یا فقط تا حد محدودی این کار را می‌کنیم. مازلو تخمین زد که فقط دو درصد از مردم به خود شکوفایی می‌رسند و جزو دسته افراد خودشکوفا قرار میگیرند.
او (مازلو) مخصوصاً به ویژگی‌های افرادی که فکر می‌کرد به توان بالقوه خود رسیده‌اند علاقه مند بود.
مازلو با مطالعه 18 نفر كه به خودشکوفایی رسیده‌اند (از جمله آبراهام لينكلن و آلبرت انيشتين)، 15 ويژگي افراد خودشکوفا را شناسايي كرد.
- افراد خودشکوفا واقعیت را به نحو احسن درک می‌کنند و می‌توانند عدم اطمینان را تحمل کنند.
- خود و دیگران را به خاطر آنچه هستند می‌پذیرند.
- اندیشه‌ی خود را به عمل تبدیل می‌کنند.
- مسئله محورند (خودمحور نیستند).
- افراد خودشکوفا به طور غیرمعمولی شوخ طبع‌اند.
- قادر به نگاه عینی به زندگی هستند.
- بسیار خلاق‌اند.
- توانایی قدردانی عمیق از تجارب اساسی زندگی را دارند.
- روابط بین فردی رضایت بخشی با چند نفر برقرار می‌کنند.
- آنها به کسب تجارب مختلف علاقمندند.
- حریم خصوصی را رعایت می‌کنند.
- نگرش‌های دموکراتیکی نسبت به زندگی دارند.
- افراد خودشکوفا معیارهای اخلاقی قوی‌ای دارند.
نتیجه گیری
از آنجایی که هر فرد منحصر به فرد است، انگیزه خودشکوفایی افراد را به جهات مختلف سوق می‌دهد. برای برخی از افراد خودشکوفایی می‌تواند از طریق خلق آثار هنری یا ادبی، برای برخی دیگر از طریق ورزش و حضور در کلاس‌های مختلف و یا در محیط کاری تحقق یابد.
