هشت مرحله یادگیری بدون فراموشی ارائه شده توسط دانشگاه هاروارد که فراموشی را تقریباً به صفر می رساند.

لطفاً با دقت این مراحل را پیگیری نمایید و از نتایج آن شگفت زده شوید:

۱- نگاه اجمالی به کل کتاب

این مرحله زمانی ست که یک کتاب را برای اولین بار تهیه می‌کنید. در این مرحله، کتاب را بررسی مختصری می نمایید تا بفهمید درباره چیست؟ چه موضوعاتی دارد؟

نگاهی به فهرست می اندازید تا ببینید دارای چند فصل است؟ کتاب چند صفحه دارد؟ و اطلاعاتی از این دست را درباره کتاب بدست می­ آورید.

البته کتابی که از قبل با آن آشنا هستید و یا قسمتی از آنرا خوانده اید، نیازی به این مرحله ندارد. این مرحله ممکن است یک دقیقه زمان ببرد، یا شاید پنج دقیقه و یا بیشتر. این زمان، بستگی به حجم کتاب دارد.

۲- بررسی اولیّه یک فصل یا یک بخش از کتاب

در مرحله ی دوم، بخشی را که می خواهید بخوانید انتخاب می­ کنید. سپس عنوان فصل را نگاه می کنید. تیترها و قسمتهایی که درشت­ تر از دیگر مطالب نوشته شده را می­ بینید. به مطالبی که رنگی نوشته شده دقت می­کنید و در انتهای فصل هم اگر خلاصه یا نتیجه­ گیری و یا پرسشی وجود داشت به آن هم نگاهی می‌اندازید.

در این مرحله، متن خوانده نمی شود. تنها یک سری اطلاعات اولیه از این فصل بدست می آید. منظور از اطلاعات اولیه آنست که بفهمید موضوع مطالب این فصل درباره چیست؟ احتمالاً یک یا دو دقیقه و یا حتی بیشتر طول خواهد کشید. این نیز بستگی به حجم آن فصل از کتاب یا قسمت مورد نظر دارد. در بعضی مواقع که حجم فصل زیاد است _بعنوان مثال ۵۰ یا ۶۰ صفحه_ می­ توانید آنرا به چند قسمت کوچکتر تقسیم کنید.

۳-  سؤال­ گذاری

در مرحله ی سوم با توجه به اطلاعاتی که از مرحله ی دوم بدست آورده ­اید، چند سوال در ذهنتان طرح می­ کنید و یا روی کاغذ می آورید، شاید این سوالات خیلی کلی باشند و یا شاید اساساً جواب آنها درون متن نباشد.

هدف از این کار، ایجاد تمرکز در هنگام مطالعه است. با این کار، هنگام مطالعه، تمرکز بیشتری خواهید داشت و بهتر مطالب را درک می کنید، زیرا ناخودآگاه به دنبال پاسخ سؤالات خود خواهید بود. تمام دانشمندان و مخترعین، بخاطر سؤالات ذهنی شان و فعالیتهای غیر ارادی که برای رسیدن به پاسخ داشته اند، به موفقیت دست یافته اند. ایجاد سؤال در ذهن، شما را به سوی پاسخ هدایت می کند.

سوال­ گذاری، کنجکاوی و خلاقیت می آفریند. همه دیده بودند که سیب از درخت می ­افتد، اما به آن توجه نمی کردند. نیوتن برای این رویداد، سؤال ایجاد کرد “چرا سیب از درخت به پایین افتاد؟”

شما را به شرکت در یک دوره رایگان تأثیر گذار دعوت می کنم.

این دوره، شما را با خودتان آشناتر می کند.

۴- خواندن متن

در این مرحله متن را بخوانید. به هر نکتۀ کلیدی که رسیدید همان لحظه آنرا یادداشت نمایید. آنرا به بعد موکول نکنید، بایستی همان لحظه که نکته ی مهمی را دیدید، اینکار را انجام دهید و البته سعی کنید کلمات کلیدی را یادداشت نمایید. هنگام خواندن، روی قسمتهایی که متوجه نشدید، معطل نشوید و یا برنگردید تا دوباره آن را بخوانید. فقط یک علامت سوال (؟) در کنار قسمت مورد نظر قرار دهید.

گاهی اوقات ممکن است در ادامه، توضیح ابهام خود را مشاهده نمایید و بدین صورت آنرا برطرف نمایید و اگر توضیحی نیز در آن مورد وجود نداشته باشد، راهکار آن نیز ارائه خواهد شد؟ در این مرحله نکات مهم را به شکل خطی پشت سر هم یادداشت نمایید. در این مرحله، الگوی یادآوری یا طرح شبکه ­ای هنوز وارد نشده است.

5-  بازنگری

مرحله ی پنجم، مرحله ی بازنگری است. در این مرحله، نکاتی که در مرحله ی قبل نوشته بودید را یک بار مرور می نمایید تا ببینید آیا با دیدن آن کلمات کلیدی، قادرید جملات و مطالب مربوط به آنها را به یاد آورید یا خیر؟ اگر توانستید که عالی ست، اما اگر نتوانستید، دوباره به متن مراجعه کرده و جمله یا عبارتی که دربارۀ آن نکته است را مطالعه می نمایید و در صورتی هم که احتیاج به تصحیح داشت، این کار را انجام می­ دهید.

علت اینکه با دیدن کلمات کلیدی، جملۀ مربوط به آنرا به یاد نمی آورید دو چیز است:

۱- کم یادداشت کرده­ اید یا

۲- بد یادداشت کرده ­اید.

در مورد اول بعنوان مثال بایستی ۵ نکته را یادداشت می­ کردید امّا ۳ نکته را نوشته اید و یادداشت­تان ناقص است. برخی افراد به گونه­ ای یادداشت ­برداری می­کنند که بعداً خودشان نیز نمی­ دانند منظورشان چه بوده

 و در مورد دوم، نکته ­ای یادداشت کرده ­اید که کلیدی و مهم نبوده است. 

۶- الگوی یادآوری

در این مرحله، مطالبی که در مرحله ی چهارم یادداشت کرده ­اید و در مرحله ی پنجم مورد بررسی و بازنگری قرار داده ­اید را بر روی یک الگوی یادآوری وارد می نمایید که به “نقشه ذهنی” معروف است.

۷- تفکر و امتحان

مرحله ی  هفتم، مرحلۀ تفکر و امتحان است. خود را درباره ی آنچه بدست آورده اید، مورد آزمایش قرار دهید. بدین صورت که الگوی ترسیم شده در قسمت قبل را در ذهن ترسیم نموده و روی کاغذ بیاورید.

اینکار را از شاخه های اصلی شروع می کنید و وارد شاخه های فرعی می شوید و هر جزء را یک به یک رسم می نمایید. ممکن است بعضی بخشها را از یاد برده باشید. ایرادی ندارد، ابتدا سعی کنید آنرا به خاطر آورید و اگر چیزی به یادتان نیامد، به نقشه ی ذهنی خود برگردید و آنرا مشاهده کنید و طرح خود را تکمیل نمایید. در این حالت، ذهن شما، دریافت بهتری خواهد داشت و کلمات کلیدی بهتر و به مدت طولانی تری در ذهنتان خواهد نشست.این تلاش برای به خاطر آوری، بسیار مفید و مؤثر است. شاید برایتان پیش آمده که امتحانی را داده­ اید که یک سؤال آنرا نتوانسته اید پاسخ دهید. هر چقدر فکر کرده اید، پاسخ آن به یاد شما نیامده است.  آنروز، بعد از امتحان که به کتاب مراجعه کردید، با تعجب دیدید که جواب آنرا بلد بودید، اما در لحظه ی امتحان، چیزی به یاد نمی‌آوردید. مدتها بعد، امکان دارد پاسخ سؤالاتی را که در امتحان داده ­بودید را فراموش کنید، امّا پاسخ این سوال را هرگز از یاد نمی برید.

دلیل این موضوع آنست که شما روی این سؤال خیلی فکر کرده­ بودید و ذهن شما با آمادگی و تشنگی ای که از آن تفکر بدست آورده بود، جواب سوال را به خوبی فهمید و برای مدت طولانی آنرا نگهداری کرد.

۸-  مرور

در مرحله ی مرور الگویی که رسم کرده بودید را همانند یک معلم برای خودتان یا شخص دیگری توضیح دهید.

هفت مرحله ی قبل، مراحل یادگیری بودند و بایستی بدانید که یادگیری نمی تواند ضامن یادآوری باشد. مرحله ی مرور که همان یادآوری است را بلافاصله پس از مرحله ی امتحان انجام‌ دهید.

فرایند ادارک در سه مرحله شکل می‌گیرد:

خواندن، یادگیری، یادآوری

خیلی از افراد در دو مرحله ی اول مشکل خاصی ندارند، یعنی مطالب را می­خوانند و یاد هم می‌گیرند. اما زمان یادآوری دچار مشکل می­ شوند.

مرحله ی مرور که همان یادآوری است، چند قسمت دارد که در صورت درست اجرا شدن، نتیجۀ باورنکردنی از آن می گیرید.

در این مرحله، جدیت نقش مهمی دارد، یعنی بایستی با جدیت، همه ی مراحل را انجام دهید.

با توجه به منحنی فراموشی ابینگهاوس (نمودار بالا)، مراحل مرور و تعداد آن بصورت زیر می باشد.

۱- مرور بلافاصله بعد از تفکر و امتحان است،

۲- بعد از ۲۴ ساعت یکبار دیگر الگوی یادآوری را مرور می­ نمایید،

۳- یک هفته ی بعد، بار دیگر الگوی یادآوری را مرور می­ کنید،

۴- یک ماه بعد، دوباره مرور را انجام می دهید،

۵- پس از گذشت چهار ماه از مرور قبل، یکبار دیگر الگو را مرور می­ کنید.

دقت داشته باشید ابتدای زمانهایی که بیان شد از همان تاریخ مرور قبل است. یعنی اگر اولین مرور مثلاً در تاریخ ۹/۳/۹۶ شکل گرفته، مرحله دوم در تاریخ ۱۰/۳/۹۶ مرحلۀ سوم در تاریخ ۱۷/۳/۹۶ ، مرحلۀ چهارم در تاریخ ۱۷/۴/۹۶ و مرحلۀ پنجم در تاریخ ۱۷/۸/۹۶ شکل می­ گیرد.

شاید سوالی پیش بیاید که این همه مرور خیلی وقت­گیر نیست؟ در جواب باید گفت که این روش، روی صدها و هزاران نفر تجربه شده است و نتیجه اینکه تمام مراحل هشتگانه ی یادگیری و پنجگانه ی مرور، به اندازۀ دو بار خواندن معمولی وقت نیاز دارد. نکته دیگر اینکه اجرای این روشها روی همۀ درسها و مطالب ضرورتی ندارد، بلکه می­ توانید آنرا فقط روی دروس و مطالبی که دارای اهمیت بیشتری هستند و برای یادگیری و مرور آنها به وقت بیشتری نیاز دارید، اجرا نمایید.

بهتر است یک کلاسور یا پوشه­ تهیه کنید و طرح­های مربوط به درسهای مختلف را دسته ­بندی ­کنید و درون کلاسور یا پوشه قرار دهید. مثلاً طرح­های زیست­ شناسی، فیزیک، عربی، ریاضی، معارف و … هر یک را به طور جداگانه در کلاسور یا پوشه طبقه ­بندی می­ کنید.

سپس در قسمت بالای طرح­ها یا در سمت چپ یا در سمت راست تاریخ ­هایی را که باید در آن روز آن طرح را مرور کنید، می­ نویسید و یک مربع هم در کنارش می­ کشید و حالا هر روز قبل از اینکه درس آن روز را بخوانید نگاه می­ کنید که کدام طرح تاریخ مرورش فرا رسیده است و آن را مرور می­ کنید و بعد از مرور یک علامت درون مربع می­ گذارید، به این معنی که این طرح در تاریخ معین خودش مرور شد و به همین منوال تاریخ­های بعدی را هم تعیین می ­کنید. پس توجه داشته باشید، مرور بر خواندن مقدم است. امکان دارد در یک روز یک مرور داشته باشید، در یک روز دیگر سه مرور و در روزی دیگر، ده مرور و بعضی روزها هم شاید طرحی برای مرور کردن نداشته باشید.

امروزه متخصصین یادگیری همگی معتقدند، این شیوه ی یادگیری، کاملترین و بهترین روش مطالعه است. حتی اگر تمام هشت مرحله را نیز نتوانید انجام دهید، باز هم تأثیر گذار خواهد بود.

دانش ­آموزان و دانشجویانی که این روش را عمل کرده ­اند، به نتایج باورنکردنی دست یافته اند. عده ­ای شاید تصور کنند که این روش­ها فقط در مطالب حفظی کاربرد دارد، خیر. این روش در همۀ مباحث از جمله مباحث محاسباتی، یادگیری زبان­های خارجی و سایر مطالب نیز کاربرد دارد.